Vélfag beitt þvingunaraðgerðum án sönnunar – íslensk stjórnvöld hunsa lagareglur Evrópusambandsins

Síðastliðinn föstudag hafnaði utanríkisráðuneytið formlegri beiðni Vélfags um að aflétta þeim þvingunaraðgerðum sem ráðuneytið hafði sjálft sett á félagið (sjá meðfylgjandi bréf).

Þó að það sé nú til lagalegrar skoðunar hvort bréfið uppfylli bæði form- og efnisleg skilyrði þess að teljast ákvörðun sem hægt sé að áfrýja, telur Vélfag nauðsynlegt að gera alvarlegar athugasemdir við efni bréfsins og lagalegan grundvöll ákvörðunarinnar.

Rökstuðningur ráðuneytisins byggir á ályktunum fremur en sönnunargögnum og gengur þvert gegn meginreglu Evrópuréttar um að ríkið beri sönnunarbyrðina um að félag sé undir stjórn eða yfirráðum aðila á viðurlagalista, sbr. 2. og 11. gr. Reglugerðar (ESB) 2024/2642.

Samkvæmt reglugerðinni og leiðbeiningum ESB-ráðsins frá júlí 2024 ber stjórnvöldum að byggja ákvarðanir um frystingu fjármuna á „nægjanlegum og rökstuddum gögnum“ sem sýna fram á raunveruleg yfirráð eða stjórn.

Engin slík sönnun hefur verið lögð fram um að Vélfag, núverandi eigendur þess eða stjórnendur séu tengdir við aðila sem sæta viðurlögum.

Samkvæmt Bundesbank FAQ og EU Best Practices er óheimilt að beita þvingunaraðgerðum gegn sjálfstæðu félagi nema sýnt sé fram á með óyggjandi hætti að raunveruleg stjórn sé í höndum aðila á viðurlagalista – sem á ekki við um Vélfag.

Ríkisvald getur ekki „þvingað til hliðar“ eða útvíkkað bann til óskyldra félaga nema slík tengsl séu sannanlega staðfest með gögnum.

Ákvörðunin snýr jafnframt á hvolf grundvallarreglu réttarríkisins þar sem ríkið ber sönnunarbyrðina – en ekki einkaaðilinn sem verður fyrir áhrifum refsingarinnar.

Í stað þess að sýna fram á tengsl hefur ráðuneytið krafist þess að Vélfag sanni hið gagnstæða – að engin tengsl séu til staðar.

Slík framkvæmd er í andstöðu við evrópsk lög, dómaframkvæmd og bestu stjórnsýsluvenjur innan EES.

Rökstuðningurinn byggir einnig á ófullnægjandi og gölluðum rannsóknargrundvelli og brýtur í bága við meginreglur um meðalhóf (proportionality) og réttláta málsmeðferð (due process).

Samkvæmt evrópskum leiðbeiningum eiga þvingunaraðgerðir að vera tímabundnar, málefnalegar og hlutfallslegar – en ekki refsandi eða tilviljanakenndar.

Með því að frysta fjármuni Vélfags án lagalegs grundvallar er íslenska ríkið í raun að refsa fyrirtæki eða eigendum þess sem hvorki hefur verið ákært né sakfellt fyrir nein brot, sætir ekki neinum viðurlögum og hefur engin bein viðskiptaleg tengsl við aðila eða fyrirtæki sem sæta þvingunum eða viðurlögum.

Samkvæmt lögum nr. 68/2023 um framkvæmd alþjóðlegra þvingunaraðgerða og frystingu fjármuna ber íslenskum stjórnvöldum að fylgja evrópskum viðmiðunum við mat á tengslum eða stjórn, og ekki ganga lengra í framkvæmd en kveðið er á um í viðkomandi ESB-reglugerðum.

Þegar stjórnvöld ganga lengra en Evrópusambandið sjálft gerir ráð fyrir við framkvæmd viðurlaga er það skilgreint sem svokölluð „gullhúðun“ (gold-plating).

Í þessu tilviki hafa íslensk stjórnvöld útvíkkað gildissvið viðurlaga án lagastoðar með því að frysta fjármuni óháðs, íslensks félags – í beinni andstöðu við leiðbeiningar ESB-ráðsins frá júlí 2024, Reglugerð (ESB) 2024/2642 og túlkun Bundesbank í Þýskalandi.

Slík framkvæmd skapar hættulegt fordæmi innan EES og brýtur gegn jafnræðisreglu samningsins.

Vélfag hefur verið lykilþáttur í íslenskum sjávarútvegi í tæpa þrjá áratugi.

Vélar félagsins eru í notkun hjá meirihluta íslenskra frystitogara og fjölmörgum landvinnslum.

Afleiðingar þess að frysta fjármuni félagsins án sönnunar eru ekki aðeins efnahagslegar heldur einnig samfélagslegar – þær ógna störfum, nýsköpun og sjálfstæði íslensks sjávarútvegs.

Stjórnendur Vélfags hafa ítrekað sýnt fram á samvinnuvilja og gagnsæi gagnvart stjórnvöldum og afhent öll gögn sem beðið hefur verið um.

Á móti hefur ráðuneytið ekki lagt fram nein gögn sem styðja ákvörðun þess, né tilgreint hvaða upplýsingar þurfi að leggja fram til að lyfta höftunum.

Félagið mun áfram nýta öll lagaleg úrræði innanlands og á vettvangi EFTA og EES til að verja rétt sinn, starfsmenn sína og framtíð Vélfags og íslensks sjávarútvegs.